این بازار به دلیل وجود معاملات قاچاق در بازار آزاد ارز به وجود آمده است و به ادعای مسئولین اقتصادی، می‌تواند باعث شفافیت شود و با این فرآیند، نرخ حقیقی ارز در این بازار کشف و به نرخ حاکم بر اقتصاد ایران تبدیل می‌شود. اما این سیاست‌ها هربار به صورت‌های مختلفی با نرخ‌های مختلف ارز دولتی، ارز ترجیحی گرفته تا نیما، تکرار شده است که کارآیی این ابزار جدید را با تردید مواجه می‌کند.

در ادامه به ارزیابی این ابزار جدید می‌پردازیم، زیرا ظاهرا قرار است که سامانه نیما هم به این بازار انتقال یابد.

    مهراد عباد در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: بازار توافقی ارز با تمام اثار موقتی آن، تنها یک ابزار است و قرار نیست اقتصاد ما را اصلاح کند یا باعث شود سیاست‌های غلط ارزی اصلاح شوند. خود همین ارز چندنرخی ام‌الفساد است و تا وقتی ارزمان چندنرخی است و دولتمردان ما نرخ ارز آزاد را به رسمیت نمی‌شناسند، استفاده از هر ابزاری به ما کمک زیادی نمی‌کند

بازار ارز توافقی تاکنون تاثیر بسزای نداشته است

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، با یادآوری اینکه بازار توافقی زمانی که ایجاد شد قرار بود یکی از ابزارهای بانک مرکزی جهت کنترل بازار ارز و طلا باشد، عنوان کرد: ماهیت اقتصاد دیجیتال به این صورت است که بسیاری از فرایندهایی که مربوط به تعامل دولت و بخش خصوصی است، در بستر دیجیتال و آنلاین صورت بگیرد. در تمام دنیا به همین صورت درآمده و ما دیر هم وارد این بستر شده‌ایم.

مهراد عباد با اشاره به اینکه بازار ارز توافقی در کل می‌تواند یک ابزار خوب و قدرتمند باشد، تاکید کرد: اما این بازار تاکنون تاثیر بسزایی نداشته است؛ در مقاطع کوتاه که یک خبر سیاسی ناگوار اتفاق می‌افتد، بانک مرکزی برای اینکه نرخ ارز را کنترل کند از این سامانه استفاده‌ای کرده است اما تاثیر آن کوتاه‌مدت بوده و در بلندمدت عملا نتوانسته‌اند نرخ ارز را متعادل نگه دارند و یا اینکه التهاب و حباب‌های موجود در ارز و طلا را از این طریق جبران کنند.

سامانه‌ها سیاست‌های غلط ارزی را اصلاح نمی‌کند

او تصریح کرد که این ابراز با تاثیرهای موقتش، تنها یک ابزار است و قرار نیست اقتصاد ما را اصلاح کند و یا باعث شود سیاست‌های غلط ارزی اصلاح شوند. این فعال اقتصادی خاطرنشان کرد: خود همین ارز چندنرخی ام‌الفساد است و تا وقتی ارزمان چندنرخی است و دولتمردان ما نرخ ارز آزاد را به رسمیت نمی‌شناسند، استفاده از هر ابزاری به ما کمک زیادی نمی‌کند.

توافقات زیرمیزی در سامانه‌های مدعی شفافیت!

عباد با بیان اینکه بازار توافق ارز مقداری شفافیت را بیشتر کرده است، درباره شفافیت در این سامانه‌ها توضیح داد: برای بسیاری از واردکنندگان در سامانه نیما، که قرار است به همین بازار توافقی انتقال پیدا کند، می‌بینیم که توافقات پشت‌پرده و زیرمیزی در همین سایت‌های آنلاین هم انجام می‌شود. زمانی که اجازه تخصیص از بانک مرکزی اخذ می‌شود تا صرافی‌ها به آن قیمت دهند، صرافی‌ها بعد از اعلام قیمت زنگ می‌زنند و می‌گویند درصدی بیشتر از قیمت سیستم می‌گیرند و این قضیه به یک روال تبدیل شده است و صرافی‌ها برای جبران مشکلات خودشان هزینه‌ها و زیرمیزی‌ها را در بستر آنلاین می‌گیرند.

او افزود: صرافی‌ها یک نرخی انتخاب می‌کنند، اما زمانی که می‌خواهند آن نرخ را حواله کنند، چند درصد بیشتر کارمزد می‌گیرند و برای این قضیه فاکتوری صادر نمی‌شود و این موضوع مشکلاتی برای فعالان بخش خصوصی ایجاد کرده است.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی تاکید کرد: قرار بر این بوده که سامانه‌ها شفافیت ایجاد کنند اما نتوانستند چنین کاری کنند زیرا دارنده ارز وقتی می‌بیند که برایش صرف نمی‌کند ارز را با قیمت پایین در این سامانه‌ها با نرخ‌های دستوری بفروشد، از طرق دیگر استفاده می‌کند که معامله برایش به‌ صرفه باشد.

به گفته عباد، نباید فکر کنیم که اگر بستر صرفا آنلاین شود دیگر تماما شفاف می‌شود. اکنون حتی در سامانه تدارک دولت هم، که شرکت‌های دولتی خرید خود را انجام می‌دهند، شاهد فساد و زیرمیزی هستیم. پس الزاما داشتن سامانه نمی‌تواند باعث شفاف‌سازی بیشتر و جلوگیری از فساد شود.

وی تصریح کرد: روندهایی که برای ارز، صادرات و واردات تعریف کردیم به ترتیبی است که به نفع واردکننده و صادرکننده نیست و از طرفی هم ارز چندنرخی است و همین مسائل باعث بروز فساد می‌شود؛ به نوعی همه سعی می‌کنند کارهایی انجام دهند که بیشتر سود کنند و به همین دلیل الزاما داشتن یک سامانه نمی‌تواند باعث شفاف‌سازی تمام فرآیندها شود.

قاچاق به دلیل سیاست‌های حاکم

این عضو اتاق بازرگانی در ادامه درباره وجود معاملات قاچاق در بازار آزاد ارز، اظهار کرد: بسیار شاهد خرید و فروش ارز و کالا به صورت قاچاق هستیم. به این صورت که گاه می‌گویند ارزی وجود ندارد اما عملا هر موقع و هر مقدار ارز با نرخ آزاد می‌توان از صرافی‌ها خریداری کرد اما متاسفانه انکار می‌شود.

    عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی: الزاما داشتن سامانه نمی‌تواند باعث شفاف‌سازی بیشتر و جلوگیری از فساد شود. نباید فکر کنیم که اگر بستر صرفا آنلاین شود دیگر تماما شفاف می‌شود. اکنون حتی در سامانه تدارک دولت هم، که شرکت‌های دولتی خرید خود را انجام می‌دهند، شاهد فساد و زیرمیزی هستیم

عباد درباره واردات و صادرات قاچاق گفت: خیلی از اوقات برای فعالان می‌صرفد که صادرات و واردات به صورت غیررسمی انجام شود. صادرکنندگان ما از کارت‌های یکبار مصرف استفاده می‌کنند و این باعث می‌شود که مجبور نباشند ارز خود را برگردانند و به نرخی که دولت می‌گوید بفروشند و می‌توانند در بازار آزاد به صورت گرانتر بفروشند و دیگر با تعهد ارزی دردسرساز مواجه نباشند.

او با تاکید بر اینکه فرآیندهای موجود به صورتی است که فعال تجاری را به سمت کارهای غیررسمی هل می‌دهیم، درباره واردات قاچاق افزود: در واردات هم همین است. وقتی برای واردکنندگان تخصیص و ثبت سفارش صورت نمی‌گیرد و وقتی می‌بینند دولت اجازه نمی‌دهد اجناس را بیاورند، از طریق قاچاق اقدام می‌کنند. بسیاری از لنج‌هایی که در بنادر جنوب و به خصوص بندر گناوه فعالیت می‌کنند برای همین واردات قاچاق است. البته این لنج.ها اجازه دارند مقداری کالای مشخص برای مناطق آزاد تعیین شده بیاورند اما می‌بینیم که کالاها را با انواع و اقسام شوتی‌ها به شهرهای دیگر انتقال می‌دهند.

    برای بسیاری از واردکنندگان در سامانه نیما، که قرار است به همین بازار توافقی انتقال پیدا کنند، توافقات پشت‌پرده و زیرمیزی در همین سایت‌های آنلاین انجام می‌شود. زمانی که اجازه تخصیص از بانک مرکزی اخذ می‌شود تا صرافی‌ها به آن قیمت دهند، صرافی‌ها یک نرخی انتخاب می‌کنند، اما زمانی که می‌خواهند آن نرخ را حواله کنند، چند درصد بیشتر کارمزد می‌گیرند و برای این قضیه فاکتوری صادر نمی‌شود و این موضوع مشکلاتی برای فعالان بخش خصوصی ایجاد کرده است

هر سازمانی سامانه مخصوص خود را دارد

این کارشناس با تصریح بر اینکه متاسفانه روندهای تعریف شده باعث معاملات قاچاق است، عنوان کرد: تا این روندها را اصلاح نکنیم با ایجاد انواع و اقسام سامانه‌ها یا چندتا یکی کردن آنها، مسئله حل نمی‌شود و این موضوع نیازمند حل ریشه‌ای است.

عباد تاکید کرد: در بسیاری از کشورهای دنیا تنها یک سامانه برای تمام فعالیت‌های افراد وجود داد، اما در ایران عملا می‌بینیم که هر سازمانی یک سامانه دارد که کارایی لازم را ندارد و خوب کار نمی‌کند. اکنون هر فعال اقتصادی باید در چندین سامانه عضو باشد که هم هزینه‌زا است و هم وقت بخش خصوصی را می‌گیرد.او تصریح کرد: خوب است که راهکار را ایجاد سامانه نبینیم. در ۴ تا ۵ سال اخیر هر سازمان دولتی وقتی می‌خواهد کارها را آسان کند یا تلاشش این است که فرآیند کسب‌وکار را تسهیل کند، فکر می‌کند با ایجاد یک سامانه قضیه حل می‌شود اما به این صورت نیست و باید روندهایی که برای تجارت داخلی و خارجی کشور تعریف شده، اصلاح شود.

هنوز امضاهای طلایی پشت سامانه‌ها تصمیم‌گیرنده است

این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه ارز چندنرخی در واردات و صادرات باعث ایجاد فساد می‌شود، بیان کرد: از طرفی هم خود سامانه‌ها به علت ناکارآمدیشان، به چوب لای چرخ تجارت تبدیل شده‌اند. خاطرم هست زمانی که ثبت سفارش دستی بود، کاغذ را پر می‌کردیم و به میدان ولیعصر می‌رفتیم و ظرف ۵ دقیقه ثبت سفارش صورت می‌گرفت. در آن زمان همه فرآیند کاغذی بود اما با آنلاین شدن، این فرآیندها پیچیده‌تر، سخت‌تر و غیر شفاف‌تر شده است.

عباد ادامه داد: آن زمان که فرایند آنلاین نبود، افراد برای تخصیص، نوبت و شماره داشتند اما اکنون می‌بینیم که بین دو فعال اقتصادی با فعالیت یکسان، شخصی می‌تواند سفارش بگیرد اما دیگری خیر. خود همین نشان می‌دهد که امضاهای طلایی پشت سامانه هنوز تصمیم‌گیرنده است.

او با اشاره به اینکه شرکت‌های بزرگتری که لابی دارند به راحتی می‌توانند ثبت سفارش بگیرند اما شرکت‌هایی که خیلی مرتب کار می‌کنند و در نوبت قرار می‌گیرند ممکن است سرشان کلاه رود، تاکید کرد: اگر می‌خواهیم از سامانه‌ها استفاده کنیم نباید تصمیم‌گیری‌ها را به افراد منتقل کنیم و خوب است که از هوش مصنوعی برای نوبت‌دهی و اولویت‌بندی استفاده شود.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در پایان خاطرنشان کرد: جهت اصلاح مسائل ارزی کشور خوب است که روندهای حاکم را آسیب‌شناسی و با توجه به نتایج آن فرآیندهای جدیدی تعریف کنیم. این سامانه‌ها هم فقط ابزاری هستند که می‌توانند به این روندها سرعت ببخشند و آنها را تسهیل کنند./رامتین موثق-توسعه ایرانی