همه چیز درباره سامانه جامع شفافیت رضوی
قدس/ محمدحسین مروج کاشانی: مسئول طراحی سامانه جامع شفافیت رضوی در سازمان اقتصادی رضوی گفت: طراحی این سامانه، نشان از عزم جدی مدیریت فعلی آستان قدس رضوی در اطلاع رسانی عمومی از عملکرد این آستان و شرکت‌های تابعه دارد.
«دکتر سعید شعرباف» درگفت وگوبا خبرنگار قدس با اعلام این مطلب افزود: طرح‌های سامانه‌های شفافیت اطلاعات در هر مجموعه و هر کشوری به دو دلیل اصلی صورت می‌گیرد، یکی کاهش میزان فساد از راه دریافت گزارش‌های مردمی که بر مبنای اطلاعات هر سازمان تهیه شده است و دیگری افزایش اعتماد مخاطبان و افزایش سرمایه اجتماعی هر سازمان.
چرا آستان قدس رضوی به این مقوله ورود کرد
وی در بیان علت ورود آستان قدس رضوی به موضوع طراحی این سامانه گفت: با توجه به اینکه آستان قدس رضوی مجموعه‌ای است که با طیف وسیعی از مردم در قالب نذر و وقف مرتبط است و تعداد قابل توجهی از فعالیت‌های متنوع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… را هم زیرمجموعه خود برعهده گرفته است و از طرف دیگر،از آنجا که تلاش قابل توجهی برای انتشار اطلاعات عملکرد اقتصادی شرکت‌های آستان قدس رضوی به عموم مردم و نخبگان بطور جامع، منظم و مطابق با استانداردهای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات تاکنون صورت نگرفته بود، بنابراین با دستور مستقیم تولیت معزز آستان قدس رضوی، طراحی نقشه شفافیت سازمان اقتصادی رضوی بر مبنای استانداردهای جهانی و داخلی و مقتضیات بومی آستان قدس رضوی از ابتدای سال ۱۳۹۷ در دستورکار قرار گرفت و پیاده‌سازی این سامانه در فازاول برای شرکت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی عملیاتی شد.
این استادیار دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) افزود: بدین منظور جلسات متعددی با نخبگان دانشگاهی ومدیران عامل شرکت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی، برگزارشد و علاوه بر دریافت نظرات آنان از نمونه‌های برجسته و قابل دفاع سامانه‌های شفافیت در سطح سازمان‌های بین‌المللی نیز استفاده به عمل آمد.
اجزاء نقشه شفافیت سازمان اقتصادی رضوی
شعرباف در بیان اجزاء این نقشه شفافیت اظهار داشت: در نسخه کامل سامانه جامع شفافیت رضوی چهار گروه از اطلاعات شرکت‌های و فعالیت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
وی درمورد گروه اول گفت: این گروه شامل اطلاعات کلی مربوط به مأموریت‌ها، فعالیت‌ها و محصولات ویژه و متعارف شرکت‌هاست و در این گروه چشم‌انداز شرکت، مأموریت، تاریخچه، راه‌های ارتباطی، موقعیت جغرافیایی، ساختار سازمانی (چارت) و مواردی از این قبیل وجود دارد.
مسئول طراحی این سامانه تصریح کرد: گروه دوم شامل اطلاعاتی مربوط به شاخص‌های مالی، بودجه، نسبت‌های مهم مالی، وضعیت سود و زیان شرکتها، درآمدها و هزینه‌ها و… است که بصورت سالانه ارائه می‌شود. در این گروه تمامی نسبت‌های مهم یک شرکت اقتصادی که برای یک مجموعه اقتصادی دارای رقیب امکان انتشار دارد و بصورت رسمی توسط سازمان اقتصادی رضوی تأیید شده است، بطور سالانه در این سامانه منتشر می‌شود.
شعرباف در معرفی گروه سوم اظهار داشت: دراین گروه، اطلاعات مربوط به منابع انسانی، پروژه‌ها، قراردادها و اسامی اعضاء هیئت مدیره شرکتها ذکر شده و تمامی پروژ‌ه‌های مهم شرکتها که باید به تأیید سازمان اقتصادی رضوی برسد، با ذکر زمان آغاز پروژه، زمان تخمینی پایان پروژه و درصد پیشرفت پروژه در مقطع زمانی انتشار، در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.
این استادیار دانشگاه در مورد گروه چهارم نیز گفت: این گروه اطلاعات مربوط به گزارش‌های مجامع و حسابرسی از شرکتها و اطلاعات نظارتی شرکتها را شامل می‌شود. در این قسمت تمامی گزارش‌های حسابرسی سالانه که به تأیید حسابرس مستقل و خارج از مجموعه آستان قدس رضوی رسیده است، به همراه جزئیات مربوط و بندهای گزارش حسابرسی، قابل مشاهده است.
وی متذکر شد: علاوه بر موارد فوق، بعضی از شاخص‌های مرتبط با کیفیت محصولات و خدمات، ارزیابی عملکردهای رسمی، بهای خدمات تمام شده، بودجه عملیاتی شرکتها و مواردی از این قبیل، به محض تکمیل زیرساخت‌های نرم‌افزاری در سازمان اقتصادی رضوی و قابلیت انتشار ،در سامانه جامع شفافیت رضوی بارگذاری شده و در دسترس عموم مردم قرار خواهد گرفت.
گام دوم شفافیت در سازمان اقتصادی رضوی
شعرباف با بیان اینکه با رونمایی از نسخه اول سامانه جامع شفافیت رضوی در سازمان اقتصادی رضوی و اصلاح برخی از اشکالات احتمالی، پیاده‌سازی نسخه دوم این سامانه به سرعت در دستور کار قرار خواهد گرفت، تصریح کرد: نسخه دوم این سامانه بر اساس زمان‌بندی صورت گرفته، یک سامانه جامع تعاملی خواهد بود، بدین معنی که بخش قابل توجهی ازتمرکزموردنظر، بردریافت اطلاعات از مردم و نخبگان می‌باشد.
وی توضیح داد: این اطلاعات طیف وسیعی از نظرسنجی از رضایت مردمی نسبت به محصولات و خدمات سازمان اقتصادی رضوی و شرکت‌های تابعه آن، گزارش‌های احتمالی از هرگونه شائبه‌ای از فساد یا حیف و میل منابع و امکانات در شرکت‌های اقتصادی آستان قدس رضوی و پیشنهادات اجرایی نخبگان و دانشگاهیان به منظور بهبود عملکرد و فرآیندها را جهت افزایش بهره‌وری، شامل می‌شود.
مسئول طراحی این سامانه اضافه کرد: در این گام دوم، انشاءالله با استفاده از اطلاعات استخراج شده از درآمد و هزینه‌های شرکتها، نگاشت درآمد- هزینه که محل تأمین منابع و مصرف سود شرکتها را مشخص میکند، در اختیار عموم مردم قرار خواهد گرفت تا به راحتی این پرسش پاسخ داده شود که سود شرکت‌های اقتصادی آستان قدس و درآمد آنها صرف چه اموری می‌شود.
تسری سامانه جامع شفافیت در تمامی فعالیت‌های آستان قدس رضوی
شعرباف در زمینه تسری این سامانه به تمامی فعالیت‌های آستان قدس رضوی گفت: همزمان با اجرای گام دوم سامانه جامع شفافیت رضوی در سازمان اقتصادی رضوی بر مبنای الگوی نقشه شفافیت طراحی شده و با اندکی اصلاحات در عناصر نقشه و روش اجرای سامانه، از ابتدای سال ۱۳۹۸ تسری این سامانه در تمامی فعالیت‌های آستان قدس رضوی که اطلاعات آن در مجموعه مدیریتی آستان قدس موجود است، آغاز خواهد شد.
وی افزود: در این مرحله، بخش‌های مختلفی مربوط به قراردادهای آستان قدس رضوی، اطلاعات بودجه مصوب در این نهاد، اطلاعات موقوفات و املاک و اراضی آستان قدس رضوی(بخشی از اراضی که اطلاعات مستند در مورد آنها وجود دارد)، نگاشت درآمد- هزینه و بخش گزارشگری فساد و سامانه برخط(آنلاین) سوت زنی فساد به منظور مقابله با ناکارآمدی‌های احتمالی در دستورکار قرار خواهد گرفت و به تدریج هم در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.
جایگاه آستان قدس رضوی پس از اجرای این سامانه در حکمرَوایی باز (Open government)
این استادیار دانشگاه در ادامه تاکید کرد: همانطور که مقام معظم رهبری در سالیان اخیر به دفعات مکرر تاکید کردهاند، برای اجرای شفافیت، نیازی به الگوبرداری ناقص از نسخه‌های دیکته شده غربی‌ها بویژه کنوانسیون‌های مشکوک بین‌المللی نیست و خودمان بر مبنای داشته‌ها و آموزه‌های دینی با تأسی از رفتار اولیاء دین و حضرات معصومین (ع) که به مدیران جامعه اسلامی امر می‌کنند در غیر از موضوعات امنیتی همه اطلاعات را به صورت شفاف در اختیار عموم مردم قرار دهند، لذا ما هم در آستان قدس رضوی تلاش کرده‌ایم تا با استفاده از تجارب جهانی بر مبنای یک الگوی بومی، شفافیت را پیاده‌سازی کنیم.
وی عنوان کرد: متأسفانه وضعیت شفافیت اطلاعات در نهادها و سازمان‌های دولتی و عمومی به هیچ وجه مطلوب نیست و در بعضی موارد، ساده‌ترین و بی‌خطرترین اطلاعات هم در دسترس عموم مردم قرار نمی‌گیرد.
شعرباف اظهار امیدواری کرد، با این اقدام آستان قدس رضوی که به جرأت می‌توان گفت در میان نهادهای عمومی کشورکم نظیر است، سایر نهادهای دولتی و عمومی به ویژه نهادهایی همچون: بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، وزارتخانه‌های اقتصادی دولت، برخی شهرداری‌های کلان شهرها و… که تاکنون توجه اساسی به مقوله شفافیت نداشته‌اند، نیز در این عرصه حیاتی با جدیت ورود پیدا نمایند.
گام اول شفافیت
در مطالعه‌ای که جهت مشخص کردن «چارچوب‌ها و محورهای شفافیت در آستان قدس رضوی» انجام شد، چهارده محور مشمول شفافیت در آستان قدس مانند بودجه و هزینه کرد آن، معاملات و قراردادها، خدمات اجتماعی آستان قدس، مشخصات مدیران، قوانین و مقررات، وضعیت صورت‌های مالی شرکتها و موسسات، سفرهای خارجی و … تعیین و بنابراین شده است که در طی یک برنامه زمان بندی شده و به شکل گام به گام اطلاعات مرتبط با این محورها از طریق سامانه ای در اختیار عموم مردم قرار گیرد.
در اولین گام و بر اساس کار فشرده کارکنان سازمان اقتصادی آستان قدس گام اول شفاف‌سازی در آستان قدس با شفاف‌سازی شاخص‌ها و صورت‌های مالی شرکت‌های سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی برداشته شد.
اعتقاد داریم در نهادی مانند آستان قدس رضوی که بنیان اقتصادی آن وابسته به مشارکت مردم و منابع مردمی مانند وقف و نذر است ارتقا سطح سرمایه اجتماعی و اعتماد مردم مهمترین سرمایه است و افزایش سطح این سرمایه اجتماعی به تدریج موجب افزایش مشارکت مردمی در تامین منابع اقتصادی خدمات اجتماعی این نهاد نیز خواهد شد.
یکی از کلیدی ترین ابزارهای ارتقا سطح این اعتماد نیز قرار دادن فعالیت‌های مختلف این نهاد در اتاق شیشه ای شفافیت جهت دسترسی مردم و محققان است. این رویکرد علاوه بر افزایش سطح سرمایه اجتماعی و اعتماد مردم می‌تواند از طریق وارد کردن موثر مردم به فرآیندهای نظارتی موجب تغییر الگوی نظارتی این نهاد و تغییر آن از الگوی متمرکز به غیر متمرکز گردد. پیش بینی ساز و کار دریافت نظرات و گزارشات مردمی در این سامانه نیز با هدف تسهیل این امر انجام شده است.
آن چه که در گام اول در آستان قدس رضوی در زمینه شفافیت انجام می‌شود، آغاز مسیری است که اجرای کامل آن می‌تواند بستر تحولی در رابطه بین نهادهای عمومی با مردم باشد. اگر چه به طور طبیعی در فضای سیاست زده حاکم بر برخی رسانه‌ها ممکن است چنین اقدامی در کوتاه مدت تبعاتی نیز داشته باشد، اما در بلند مدت اعتماد حاصل از این اقدام افزایش سرمایه اجتماعی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت و می‌تواند الگویی برای سایر نهادهای کشور در ورود به عرصه شفافیت باشد.
دکتر میثم ظهوریان
