هدفمندسازی یارانه‌ها از مهمترین بخش های طرح تحول اقتصادی است که سبب تغییر فرایند پرداخت یارانه ها شد. در این طرح با حذف تدریجی یارانه ها از مواد سوختی، خوراکی، آب، برق و دیگر اقلام در ایران نوع پرداختی ها تغییر کرد که بخشی از این یارانه‌های حذف شده به صورت نقدی به مردم پرداخت و دیگر درآمد آن صرف کارهای عمرانی و فرهنگی می شود.
به گزارش ایرنا، در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برخی از نامزدها وعده افزایش یارانه را به مردم دادند که از نظر کارشناسان اقتصادی و مسوولان؛ تحقق این وعده ها امکان پذیر نبود.
سرانجام مردم با انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری دوازدهم نشان دادند که نسبت به رویدادهای اقتصادی و پیامدهای سیاست ها درست و نادرست در این حوزه آگاه هستند و در این میان با انتخاب خود در انتخابات ۹۶ نشان دادند که نسبت به افزایش یارانه ها و تورم دوباره رویکرد مثبتی ندارند.
اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری در این زمینه در هشتم خرداد ۱۳۹۶ خورشیدی در نشست و گردهمایی سراسری استانداران کشور با اشاره به دستاورد دولت تدبیر در بازگرداندن ثبات به کشور و قابل پیش بینی بودن اقتصاد برای فعالان اقتصادی گفت: «در انتخابات اخیر مشخص شد که مردم نسبت به آینده کشور حساس و نگران شده اند و یکی از دلایلی که به برخی وعده ها و شعارها نه گفتند این بوده که نگران بودند که آینده ی سیاسی و اقتصادی کشور چگونه خواهد شد. این موضوع نیز بسیار مهم است که با وجود آنکه همه می دانیم مردم ایران از نظر اقتصادی و معیشت در سختی بودند اما به شعارها و وعده هایی که تحت عنوان افزایش یارانه سر داده می شد نه گفتند و این اتفاقی تاریخی است که نباید به سادگی از کنار آن بگذریم».
در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶، مردم به وعده ها و شعارهای نامزدها درباره افزایش یارانه ها نه گفتند، این مهم سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگو با «ایرج ندیمی» مشاور عالی سازمان برنامه و بودجه و «مهدی تقوی» استاد اقتصاد در دانشگاه علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی بپردازد.
علت پاسخ منفی مردم به وعده افزایش یارانه ها
ندیمی در ارتباط با رویکرد مردم و شعار افزایش یارانه ها، گفت: نتیجه انتخابات نشان داد، مردم بر عملی نشدن این وعده ها اذعان داشتند و بر این مهم آگاه بودند که برای افزایش یارانه باید قیمت حامل های انرژی چند برابر شود و در نتیجه گرانی به بار خواهد آمد. دیگر آنکه افراد جامعه در ارتباط با اصلاح هدفمندی یارانه ها، اعداد و ارقام و کیفیت بازتوزیع آن در کشور دچار تردید شده بودند و مبلغ دریافتی از یارانه را موثر نمی دیدند؛ به تعبیر دیگر چند دهک از افراد جامعه به صورت کامل اعتقاد دارند که با ۴۵۰ هزار ریال، رویداد مثبتی در زندگی آنها به وقوع نمی پیوندد و امکان افزایش قیمت ها نیز وجود دارد. نتیجه انتخابات ۹۶در واقع یک پاسخ منفی منطقی به افزایش یارانه به شمار می رفت که برپایه آمار، ارقام، اطلاعات، عملکرد و تجربه به دست آمده بود.
پاسخ منفی جامعه به وعده افزایش یارانه ها برای روشنفکران و تحصیلکرده ها یک معنا داشت و برای عامه مردم معنای دیگر. پاسخ بخشی از جامعه مشروط بود. دولت آینده باید در زمینه اجرای یارانه ها مدیریت مناسبی را اتخاذ کند به گونه ای که برای طبقه های پایین کمک جبرانی در نظر بگیرد و برای طبقه هایی که نیاز مالی ندارند، تدبیری اندیشیده شود و نیز برای بخش صنعتی و تولیدی، سلامت و زیر ساخت یارانه تصویب کند و برای نواحی با اقلیم و جو خاص همچون خوزستان تدبیر دیگری بیاندیشد. معنای انتخاب مردم این نیست که یارانه نباشد بلکه باید این امر مدیریت شود.
تقوی نیز با بیان اینکه شیوه پرداخت یارانه در دولت دهم کارکرد مناسبی نداشت، تصریح کرد: در آن زمان تورم و هزینه های تولید افزایش یافت و نرخ رشد منفی شد. هنگامی که بنیان یک تولید گران می شود منحنی عرضه اقتصاد به طرف بالا و سمت چپ متمایل خواهد شد و در نتیجه رکود به دنبال خواهد داشت. وقتی یارانه افزایش یابد بسیاری از میزان بودجه دولت صرف این موضوع می شود. در نتیجه دولت نمی تواند به سرمایه گذاری و ارایه خدمات دیگر همچون جاده سازی، ساخت بندرها و بیمارستان های دولتی و… بپردازد. نامزدها باید تجربه دولت دهم را در زمینه پرداخت یارانه در نظر می گرفتند که رکود و تورم شامل آن می شد؛ به این دلیل مردم با انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری منتخب به افزایش یارانه ها پاسخ منفی دادند. پرداخت یارانه در انگلیس پیش از «مارگارت تاچر» نخست وزیر وقت این کشور به گونه ای بود که از ثروتمندان یارانه بالا دریافت می شد و اینگونه کالاها را ارزان عرضه می کردند تا تمامی قشرها بتوانند از آن بهره مند شوند. آموزش، بهداشت و درمان برای مردم عادی رایگان بود اما در ایران اینگونه نیست و اگر پرداخت یارانه به ۲۵۰ هزار تومان می رسید؛ از سرمایه مردم کاسته می شد. یکی از دلیل های انتخاب حسن روحانی به عنوان رییس جمهوری، ناکارآمد بودن یارانه در زندگی فردی و اجتماعی مردم به شمار می رفت. در دولت دهم تورم ۴۰ درصد با نرخ رشد منفی همراه شد. حسن روحانی در دولت یازدهم نرخ رشد را مثبت کرد و تورم را به زیر ۱۰ درصد رساند.
دولت دوازدهم و تمهیدات لازم در پرداخت یارانه
ندیمی در ارتباط با عملکرد دولت تدبیر در برابر یارانه، عنوان کرد: دولت دوازدهم در زمینه قاچاق باید با اجرای تمهیداتی از این امر جلوگیری کند. قیمت های انرژی به گونه ای نباشد که سبب افزایش قاچاق شود. هدف اصلی هدفمندی یارانه ها این بود تا با ایجاد ارزانی امکان آسایش مصرف به وجود بیاید. دولت منتخب باید در هر سیاستی که درباره هدفمندی اتخاذ می کند؛ متکی به این اهداف باشد. البته طبیعی است که برای افراد ضعیف تر در هر نظام از نظر قیمت باید تعریفی وجود داشته باشد و آن را کنترل و حمایت کرد. دولت آینده باید برای منطقه های سردسیر و گرمسیر قیمت را به گونه ای تنظیم کند که مردم از جهت گرما و سرمای فوق العاده مجبور به پرداخت سنگین به لحاظ مصرف ضروری نشوند.
تقوی با بیان اینکه دولت آن پولی را که باید صرف یارانه کند، اگر در جای دیگری به سرمایه گذاری بپردازد، سبب ایجاد اشتغال خواهد شد، توضیح داد: دولت یازدهم با توجه به اینکه رشد نرخ اقتصادی را مثبت کرد، سبب افزایش اشتغال شد و در نتیجه وضع زندگی مردم نسبت به دوره دولت دهم بهبود یافت. اکنون نیز دولت دوازدهم باید به این روند ادامه دهد. هنگامی که تورم در کشور ایجاد شود، مردم بیشتر به طرف فقر خواهند رفت. باید دانست افزایش یارانه ها وضع اقتصادی افراد جامعه را بدتر خواهد کرد.
تعیین جایگزین مناسب برای پرداختی های یارانه
ندیمی در ادامه یادآور شد: دولت آینده بایستی در ارتباط با نظام مدیریت هدفمندی یارانه ها در ارتباط با آن دسته از فعالیت هایی که به کاهش مصرف منجر می شود، اقدام بیشتری کند و در ارتباط با مبحث های مربوط به اقلیم و شرایط جوی چون ریزگردهای خوزستان و تامین گاز منطقه های سردسیر کشور عملکرد بهتری داشته باشد. البته کارکرد دولت در زمینه مصرف گاز؛ کشور را در شرایطی قرار داد تا تولید برق حاصل شود. دولت باید ضعف مدیریت در سرمایه گذاری را برطرف و جایگزینی برای پرداختی های یارانه تعیین کند. در دولت یازدهم مصرف انرژی هم از نظر میزان، نوع و آثار؛ بهبود فوق العاده ای پیدا کرد.
تقوی نیز در ارتباط با حذف یارانه پردرآمدها و لزوم اختصاص آن به کم درآمدها، گفت: دولت یازدهم بیمارستان های دولتی و درمانگاه های بسیاری ساخت. بنابراین اقدام های مثبت دولت در این زمینه و موارد دیگر به افراد کم درآمد کمک می کند. دولت تدبیر با رشد مثبتی که در اقتصاد ایجاد کرد، اشتغال هم به وجود آورد. شکاف طبقاتی در تمامی کشورها وجود دارد. بانک مرکزی و مرکز آمار ایران ضریب جینی(ضریب جینی یک واحد اندازه گیری پراکندگی آماری است که به طور معمول برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود) را منتشر کردند که در آن نخستین سال های ریاست جمهوری حسن روحانی با پایان دولت یازدهم مقایسه شده و این ضریب کاهش یافته است. کاهش ضریب جینی بیانگر توزیع درآمد عادلانه و افزایش آن است. این نوع روش پرداخت یارانه در ایران امری مناسب نیست. در انگلیس ثروتمندان مبلغی بابت یارانه دریافت نمی کردند و دولت هزینه های یارانه را از مالیاتی که برای ثروتمندان تعیین می شد، تامین می کرد. بنابراین اگر آن روش در ایران پیاده شود یعنی دولت از صاحبان درآمد بالا مالیات های بیشتری دریافت کند در آن زمان می تواند مقداری از این مالیات ها را به تولیدکننده ها بدهد تا کالاها را ارزان تر در جامعه توزیع کنند.
