مقاله حاضر تلاشی است برای تعیین نقش و جایگاه حکمرانی الکترونیک در بهبود حکمرانی خوب شهری که به عنوان مفاهیمی نوین و مبتنی بر تحولات اساسی در عرصه اداره امور حکومتی شناخته می شوند . این مقاله سعی دارد تا نشان دهد رسیدن به مؤلفه های حکمرانی خوب شهری از طریق حکمرانی الکترونیک میسر است و نقش آن را در نائل شدن به مؤلفه های مزبور به تفکیک بررسی می کند . بخش اول مقاله سعی در توصیف و معرفی حکمرانی خوب ، پارمترهای آن و حکمرانی خوب شهری دارد . این بخش از مقاله به مفاهیمی چون شفافیت ، پاسخگوئی ، اجماع محوری و … می پردازد و آنها را از زوایای مختلف مورد واکاوی قرار میدهد . بعد از بحث حکمرانی خوب شهری در بخش دوم به ارائه مفهوم و تعریف حکمرانی الکترونیک می پردازیم . این فصل اهداف حکمرانی الکترونیک و تفکیک آنها ، روابط موجود در حکمرانی الکترونیک و مراحل مختلف آن را ارائه خواهد داد . این بخش سعی دارد که علاوه بر تعریف دقیق حکمرانی الکترونیک ، نقش آن را نیز در فرآیند حکمرانی تعیین کند . فصل آخر مقاله به اثرات حکمرانی الکترونیک بر حکمرانی خوب شهری می پردازد . در این فصل خواهیم دید که چگونه حکمرانی الکترونیک بر مشخصه های حکمرانی خوب تاثیر می گذارد و برخی نمونه های عینی آن را در ارتباط با کلان شهر تهران ملاحظه خواهیم کرد .
۱- مقدمه :
با رشد و توسعه روز افزون شهر نشینی در دهه های اخیر در کشورمان ، ضرورت اتخاذ رویکردی جدید به مسائل و پیامدهای شهر نشینی لازم و ضروری می نماید . همپای تحولات بنیادین اجتماعی در کشور و ایجاد پارادایمهای نوین در مدیریت دولتی در سطح جهانی که با ظهور مدیریت دولتی نوین کامل گشت ، تغییرات بسیار سریع عصر تکنولوژی سبب گردید تا لزوم هماهنگ سازی میان این تغییرات و بهره مندی از مزایای تکنولوژیک بیش از پیش مشخص شود . بدین ترتیب مفهوم حکمرانی خوب دراواخر دهه ۹۰ توانست در ادبیات مربوط به توسعه جایی برای خود پیدا کند(میدری، ۱۳۷۷).
حکمرانی خوب در ابتدا بر پایه مفاهیمی استوار بود که بیشتر جنبه اقتصادی داشتند و رفته رفته بعد سیاسی و حاکمیتی آن نمود بیشتری یافت. استفاده روز افزون از ICT و تغییر نگرش مردم نسبت به حکومت باعث گردید تا رفته رفته دولتها
برای کاهش هزینه ها و ارتباط موثر با شهروندان به استفاده از ICT بپردازند. تلفیق مفهوم حکمرانی خوب و شهرنشینی ، حکمرانی خوب شهری را بوجود آورد و استفاده از ICT مفهوم حکمرانی الکترونیک را معرفی کرد. امروزه حکمرانی
الکترونیک به عنوان ابزاری قدرتمند جهت دسترسی به حکمرانی خوب شهری مورد توجه قرار گرفته و ایران به عنوان کشوری در حال توسعه ، ناگزیر از حرکت به سمت حکمرانی الکترونیک است تا مشخصه های حکمرانی خوب را بهبود بخشد.
۲- حکمرانی خوب شهری [۱] *
۲- ۱- حکمرانی چیست ؟
مفهوم حکمرانی پیچیده ومناقشه برانگیز است . پیش از آنکه به حکمرانی خوب بپردازیم باید دید که حکمرانی خوب چیست ؟ از نظر برنامهی توسعه سازمان ملل متحد[۲] (UNDP) حکمرانی عبارتست ا ز استفاده از اختیارات قانونی در حوزه های سیاسی ، اقتصادی و مدیریتی ( اجرایی) برای اداره امور کشور در همهی سطوح آن . حکمرانی در بر گیرندهی سازو کارها ، فرایندها و نهادهایی است که از طریق آنها شهروندان منافع خود را مطالبه می نمایند ، حقوق قانونی خود را می طلبند و اختلافات خود را حل وفصل می نمایند .
این تعریف از دو منظر قابل بررسی است . اول آنکه حکومت با حکمرانی تفاوت دارد . حکمرانی به عنوان یک مفهوم به وجود قدرت در داخل و خارج از چارچوب رسمی اختیارات قانونی و نهادهای دولتی اذعان دارد . در بسیاری از دسته بندیها حکمرانی شامل حکومت ، بخش خصوصی و جامعهی مدنی است . دوم ، تأکید حکمرانی بر فرایند است . حکمرانی بیان می دارد که تصمیمات اتخاذ
شده بر اساس روابط پیچیده مابین کنشگرهای مختلف با اولویتهای متفاوت شکل می گیرند .
در واقع این فرایند تصمیم گیری و اجرای آنهاست که شکل دهنده حکمرانی می باشد . آنچه از اهمیت بالا برخوردار است وجود عوامل رسمی و غیر رسمی در حکمرانی است . در سطوح مختلف حکومتی این عوامل متفاوتند . مثلاً در عرصه شهری می توان عوامل دخیل را با شکل ۱ نشان داد .
شکل ۱ – بازیگران عرصه شهری و جایگاه هر یک در حکمرانی
منبع : (United Nation Economic and Social Commission for Asia and The Pacific)
۲-۲- حکمرانی خوب
اضافه شدن لغت “خوب” سبب پیچیده تر شدن اوضاع می گردد . افراد ، سازمانها ، حکومتها و حاکمان حوزه شهری هر کدام با توجه به منافع و تجارب خود اقدام به ارائه تعریفی از حکمرانی خوب مینمایند . از دیدگاه کمیته اسکان سازمان ملل متحدHabitat) (UN- ، برنامه ریزی استراتژیک و فرایند تصمیم گیری فراگیر کلید های اصلی در حکمرانی خوب و پایدار در شهرها به شمار می روند . از نظر این کمیته :
(( حکمرانی شهری مجموعه ای از افراد ، نهادها ، بخش عمومی و خصوصی است که امور شهر را برنامه ریزی کرده و اداره می نمایند . در واقع فرایندی مستمر از تطبیق و همسو سازی منافع متضاد و متفاوت افراد و گروههاست . این فرایند شامل نهادهای رسمی و غیر رسمی و نیز سرمایه اجتماعی شهروندان است . حکمرانی شهری پیوندی نا گسستنی با رفاه شهروندان دارد . حکمرانی خوب شهری باید شهروندان را در دسترسی به مزایای شهروندی یاری رساند . ))
حکمرانی خوب دارای ۸ مؤلفه اصلی است . این مؤلفه ها عبارتند از مشارکتی بودن ، اجماع محوری ، پاسخگویی ، شفافیت ، مسوولیت پذیری ، کارایی و اثر بخشی ، جامعیت وعدم تبعیض میان شهروندان و نهایتاً حاکمیت قانون . حکمرانی خوب تضمین کننده کمینه شدن فساد ، احترام به نظر اقلیتها و اقشار آسیب پذیر در انجام تصمیم گیری است . همچنین حکمرانی خوب در قبال نیازهای کنونی و آینده جامعه مسوول است . اکنون به بررسی تک تک اجزای آن می پردازیم .
الف – مشارکتی بودن .
مشارکت سنگ بنای اصلی حکمرانی خوب به شمار می رود . مشارکت مردم می تواند به صورت مستقیم و یا از طریق نهادهای مشروع واسط میان دولت و آنها یا نمایندگان منتخبشان باشد . البته باید دقت کرد که ایجاد دموکراسی الزاماً به معنای دخیل ساختن توقعات و انتظارات اقشار آسیب پذیر در اتخاذ سیاستها[۳] نیست بلکه مشارکت باید سازماندهی شده باشد و از طریق ابزارهای تعریف شده محقق می گردد.
ب – حاکمیت قانون[۴]
حاکمیت خوب نیازمند چارجوبهای قانونی بی طرفانه ایست که غیر مغرضانه اجرا شوند . خصوصاً باید حقوق بشر و در رأس آن حقوق اقلیتها حفظ گردد . اجرای بی طرفانه قانون تنها با وجود سیستم قضایی مستقل و نیروی پلیس سالم انجام پذیر است .
ج – شفافیت [۵]
شفافیت به معنای اتخاذ تصمیمات و اجرای آنها مطابق قوانین ومقررات است . همچنین به معنای دسترسی آزاد مردم به اطلاعاتی است که می تواند بر زندگی آنها تأثیر گذار باشد . در این راستا باید اطلاعات کافی تهیه گردد و به صوررت قابل فهم در اختیار عموم قرارداده شود .
د – مسوولیت پذیری [۶]
در حکمرانی خوب سازمانها و نهادها باید در خدمت ذینفعان باشند و در قبال وظایف محوله مسوول باشند . هر مشکل یا بحران در سطح جامعه می بایست توسط سازمان و بخش مربوطه مدیریت شود و هیچ معضلی وجود نداشته باشد که کسی خود را در قبال آن مسوول نداند . فرافکنی و تئوری دشمن فرضی از جمله مواردی هستند که همواره برای فرار از مسوولیت پذیری به کار گرفته شده اند .
ه – اجماع[۷] محوری
در سطح جامعه کنشگران زیادی با نقطه نظرات مختلف حضور دارند . حکمرانی خوب می بایست منافع متفاوت گروههای گوناگون را با دستیابی به یک اجماع گسترده فراهم نماید . تصمیم گیری مبتنی بر اجماع فرایندی است که در آن قدرت شخصی و کنترل اطلاعات تابع بحث باز و صادقانه پیرامون موضوعات است ( الوانی ، دانایی فرد – ۱۳۸۰ ) . اجماع محوری نیازمند درک درستی از دورنمای بلند مدت توسعه انسانی پایدار و شیوه رسیدن به اهداف دراین نوع از توسعه است .
و – تساوی حقوق و جامعیت[۸] در حکمرانی
رفاه و سلامت در یک جامعه زمانی بوجود می آید که تمام اعضای آن احساس کنند در جریان تحولات آن قرار دارند و به نوعی خود را عضو تأثیر گذار پندارند . این موضوع جز با ایجاد فرصت برای اقشار آسیب پذیر جهت بهبود وضعیت رفاه و آسایش خود میسر نمی شود .
ز – پاسخگویی [۹]
پاسخگویی یک نیاز کلیدی برای حکمرانی خوب به شمار می رود . نه تنها نهادهای دولتی، بلکه بخش خصوصی و سازمانهای غیر انتفاعی و غیر دولتی نیز باید به عموم مردم ، خاصه ذینفعان خود ، پاسخگو باشند . اینکه پاسخگویی از طرف چه کسی و به چه فردی است بر حسب نوع تصمیمات و فعالیتهای سازمانها و افراد متغیر است . در حالت کلی هر سازمانی در قبال کسانی که بوسیلهی کارهای انجام شده توسط سازمان تأثیر می پذیرند ، پاسخگوست. نکتهی مهم اینجاست که پاسخگویی تنها از طریق اعمال شفافیت و حاکمیت قانون اجرایی می شود .
ح – کارآیی واثر بخشی [۱۰]
حکمرانی خوب به معنای آنست که فرایندها و نهادها در راستای نیاز جامعه عمل کنند و بهترین استفاده را از منابع بنمایند . مفهوم کارآیی در زمینه حکمرانی خوب در بر گیرنده استفاده صحیح از منابع طبیعی در جهت توسعهی پایدار و حفاظت از محیط زیست نیز هست و فقط به معنای فنی کارآیی نیست .
۳- حکمرانی الکترونیک
۳-۱- تعریف حکمرانی الکترونیک
حکمرانی الکترونیک فراتر از وب سایت دولتی بر روی اینترنت است . برای حکمرانی الکترونیک تعاریف متعددی وجود دارد . مفهوم حکمرانی الکترونیک در ارتباط تنگاتنگ با کسب و کار الکترونیک ، دموکراسی الکترونیک و دولت الکترونیک است .
دموکراسی الکترونیک به ساختارها و فرایندهایی اشاره دارد که همه تعاملات الکترونیکی میان حکومت (منتخب) و شهروندان ( انتخاب کننده ) را در بر می گیرد . حکومت الکترونیک نوعی از کسب و کار الکترونیک در حکمرانی است و به فرایندها و ساختارهای مربوط به ارائه خدمات الکترونیکی به آحاد جامعه می پردازد( Backus , Michie – ۲۰۰۱) . استفاده از ابزارهای الکترونیکی جهت بهبود حکمرانی الکترونیک و جنبه های کسب و کار در آن است . تعریف دیگری که یونسکو ارائه می دهد اینست که حکمرانی الکترونیک عبارتست از استفاده بخش عمومی از تکنولوژیهای ارتباطی و اطلاعاتی در راستای بهتر شدن ارائه خدمات ، تشویق شهروندان به مشارکت بیشتر در تصمیم گیری و افزایش مؤلفه های پاسخگویی ، شفافیت واثر بخشی در دولت .
۳-۲- اهداف حکمرانی الکترونیک
هدف استراتژیک حکمرانی الکترونیک تأمین وتسهیل حکمرانی برای همه گروهها یعنی دولت ، مردم و بنگاههای کسب وکار می باشد . استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) می تواند منافع این ۳ بازیگر اصلی در حوزه شهری رابه یگدیگر پیوند دهد . به بیان دیگر ، در حکمرانی الکترونیک ، ابزار الکترونیک برای تأمین و تقویت حکمرانی خوب به کار می رود . از این رو اهداف حکمرانی الکترونیک شبیه به اهداف حکمرانی مطلوب هستند . اهداف عملی حکمرانی الکترونیک با توصیف جداگانه اهداف دموکراسی الکترونیک و حکومت الکترونیک مشخص می گردند . دموکراسی الکترونیک در پی دستیابی به دو هدف عمده است . اول تأمین دسترسی شهروندان به اطلاعات و دانش در مورد فرایندهای سیاسی ، ارائه خدمات و گزینه هایی که می توانند انتخاب نمایند. دوم تبدیل حالت انفعالی دسترسی به اطلاعات به مشارکت فعال شهروندان از طریق :
- آگاهی بخشی به شهروندان
- ترغیب شهروندان به مشارکت سیاسی
- مشورت با شهروندان
- درگیر ساختن شهروندان با امور جاری شهر
در مورد حکومت الکترونیک تفاوتی میان اهداف متمرکز بر فرایندهای داخلی و اهداف متمرکز بر ارائه خدمات به افراد ونهادهای خارج از حکومت وجود دارد . هدف بیرونی حکومت الکترونیک برآورده ساختن نیازها و انتظارات عمومی توسط سیاستمردان است که از طریق ساده سازی تعاملات با استفاده از خدمات مختلف آنلاین محقق می شود . استفاده از (ICT) در فعالیتهای دولت سبب تسهیل در ایجاد تعاملی سریع ، کارآمد ، شفاف و اثربخش با مردم وبخش خصوصی می شود . در لایه های درونی دولت که با ارباب رجوع سرو کار ندارند ، هدف داخلی دولت الکترونیک تسریع فعالیتهای اجرایی دولت به نحوی شفاف و کارا است .
در مفاهیم مربوط به حکمرانی الکترونیک ۳ گروه عمده را می توان شناسایی کرد : مردم ، دولت و سازمانهای غیر دولتی. شهرداریها نزدیکترین سطح حکومت به مردمند . تأثیرات توسعه شهری ، حمل ونقل عمومی ، خدمات عمومی و … را می توان مستقیماً بر روی مردم شهر مشاهده کرد و در سطح محلی است که اثرات (ITC) بر روابط بین دولت ومردم می تواند اثر بخش گردد .
۳-۳- روابط بین کنشگرها در حکمرانی الکترونیک
همانطور که ذکر گردید ۳ گروه عمده تشکیل دهنده حکمرانی الکترونیک عبارتند از : مردم ، دولت و بنگاههای غیر دولتی . براین اساس می توان ۳ دسته رابطه را معرفی کرد ( Hughes , Owen – 2003) :
می توان ۴ مرحله را برای حکمرانی الکترونیک در نظر گرفت :
شکل ۲- مراحل مختلف حکمرانی الکترونیک
مرحله اول ، اطلاعات ، به معنای وجود دولت وحضور آن در فضای وب است . در این مرحله تنها دولت است که اقدام به قرار دادن اطلاعت برروی سایت خود نموده و ارتباط آن با شهروندان یک طرفه است . اگرچه مردم از اطلاعات منتشره توسط دولت می توانند بهره برند اما ابزاری در جهت برقراری ارتباط با حکومت در اختیارشان نیست .
در قدم دوم مردم می توانند از طریق پست الکترونیک سؤالات خود را بپرسند و فرمها و اسناد را دانلود کنند . در زمینه داخل دولت نیز سازمانها می توانند از اینترانت ، پست الکترونیک و LAN برای برقراری ارتباط و تبادل داده ها استفاده کنند . مرحله سوم دارای پیچیدگیهای تکنولوژیک فراوانی است اما در عین حال مزایای بیشتری را برای مردم به وجود می آورد . در این مرحله می توان کلیه فرایندها و امور اداری را بدون حضور فیزیکی در محل انجام داد مانند پر کردن فرمهای مالیاتی – اعم از مالیات بر در آمد یا دارایی – تمدید ویزا و گواهینامه و … . رأی گیری آنلاین که در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت نیز در همین دسته قرار می گیرد .
در انتها مرحله ۴ ، هنگامی است که همه سیستمهای اطلاعاتی یکپارچه گردند و عامه مردم قادر باشند از خدمات G2B و G2C در یک مکان بهره مند گردند . از لحاظ داخلی نیز (G2G) تغییرات عمده و اساسی در فرهنگ ، مسئولیتها و اداره امور دولتی می بایست به وجود آید .
۴- آثار حکمرانی الکترونیک بر حکمرانی خوب شهری
۴ – ۱ – رأی گیری آنلاین و مشارکت سیاسی
در طی دوره های اخیر انتخابات شوراهای اسلامی شهر ، شاهد روند نزولی مشارکت مردم در انتخابات بوده ایم . استفاده از رأی گیری آنلاین می تواند سبب مشارکت بیشتر مردم در انتخابات گردد . در کشور ما ایران ، حضور جوانان و رأی اولی ها در هر انتخاباتی چشمگیر و گسترده است و عمده شرکت کنندگان جوانان می باشند . استفاده از رأی گیری الکترونیک می تواند انگیزه ای برای آنها جهت مشارکت سیاسی گردد. با بررسی کاربران اینترنت براحتی می توان متوجه شد که به علت شکاف بین نسلی ، عمده کاربران را جوانها تشکیل می دهند . پس می توان فناوریهای اطلاعاتی وارتباطی را به عنوان ابزاری برای استفاده از پتانسیل آنها در فرایند مشارکت سیاسی به کار بست . البته نباید از نظر دور داشت که برخی تجارب بین المللی در این زمینه با شکست روبرو بوده اند . مثلاًدر انتخابات محلی سال ۲۰۰۲ در انگلستان ، مشارکت مردم کمتر از حد مورد انتظار بود .
۴- ۲ – تأثیر ICT بر پاسخگویی
در سال ۲۰۰۵ تحقیقی در دانشگاه زاراگوزا انجام پذیرفت و نقش فناوری ارتباطات و اطلاعات را در افزایش پاسخگویی در ۱۹ کشور عضو OECD[۱۴] را بررسی نمود (Pina ,Vicente et.al – 2005) . براساس این پژوهش اگر چه حسابداری تعهدی در کشورهای آمریکایی توسعه بیشتری یافته است اما تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات نتوانسته است باعث شود پاسخگویی فراتر از شرایط قانونی لازم بهبود یابد .
با این حال ظرفیت اینترنت در پراکنش اطلاعات به خودی خود سبب افزایش پاسخگویی در همه ابعاد آن می شود . گزارشهای مالی در همه جای اینترنت در دسترس قرار می گیرند و می توان آنها را تجزیه و تحلیل نمود که به نوبه خود باعث شفافیت و پاسخگوی می گردد و نیز به طور نسبی کاهش هزینه های انتشار اطلاعات را در پی خواهد داشت.
با این حال فناوری اطلاعات و ارتباطات نتوانسته است تأثیر چشمگیری بر پاسخگویی عمومی حتی در کشوری مانند امریکا بگذارد . در واقع فناوری اگرچه لازمه افزایش پاسخگویی است اما شرط کافی نیست و نیازمند تغییرات اساسی در نحوه ارتباط دولت – مردم (G2C) است .
۴-۳- کارآیی و اثر بخشی
حکمرانی الکترونیک به کمک زیر ساختهای فناوری اطلاعات خود بر کارآیی و اثر بخشی نیز اثر می گذارد . از جمله موارد آن می توان به طرح اتوماسیون اداری و مکانیزاسیون خدمات شهری در تهران اشاره کرد که البته بر بعد مسئولیت پذیر حکمرانی خوب نیز مؤثر است . در زمینه حمل و نقل نیز فناوری اطلاعات و ارتباطات با قابلیت رهایی اطلاعات از قید زمان و مکان تاثیر قابل ملاحظه ای را در سیستم های حمل و نقل داشته است که از جمله می توان به سیستم های هوشمند حمل و نقل ، سیستم موقعیت یاب جهانی و سیستم های هدایت وسائل نقلیه اشاره کرد (نقی زاده ، رستگار – ۱۳۸۶).
۴-۴- شفافیت
ایجاد سیستمهای مبتنی بر پاسخگویی به سؤالات شهروندان و ارائه اطلاعات به آنها درباره حقوق خود از جمله تأثیرات حکمرانی الکترونیک بر حکمرانی خوب است . در همین راستا می توان اقداماتی نظیر ایجاد سیستمهایی مانند ۱۳۷ و ۱۸۸۸ را در جهت افزایش شفافیت ارزیابی کرد . اطلاع رسانی مطلوب از طریق وب سایت درباره مناقصات و عملکرد مالی شهرداری می تواند علاوه بر پاسخگویی ، شفافیت را نیز به ارمغان آورد .
۵- نتیجه گیری و جمع بندی
تغییرات وسیع در عرصه مدیریتی و غلبه پارادایم ذینفع محوری در مسائل مربوط به اداره حکومت ، سبب بوجود آمدن نگرشی نو در اداره حکومتهای محلی و شهرداریها شده است . بنابراین می طلبد که نگرش کهنه و ناکارآمد به شهر وشهرداری از یک سو و به شهروندان از سوی دیگر ، کنار گذاشته شده و الگوهای جدید جایگزین آن گردند . مفهوم حکمرانی خوب شهری که در این مقاله به آن پرداختیم از جمله این موارد است . دیدیم که تلفیق این مفهوم با فناوریهای روز برای دستیابی به مؤلفه های مد نظر در تأمین نظرات شهروندان و منافع آنها امری ضروری است . باید توجه داشت که تنها از طریق تغییرات فکری در سطوح مختلف حکومتی نمی توان مردم را به مشارکت وا داشت و کیفیت ارائه خدمات را بالا برد ، بلکه باید ابزار لازم برای ایفای نقش واقعی شهروندان به عنوان ذینفعان اصلی در اختیارشان قرار گیرد . حکمرانی الکترونیک شرط لازم ( و نه کافی) در جهت نیل به توسعه پایدار شهری است . از طریق حکمرانی الکترونیک است که می توان مؤلفه های حکمرانی خوب شهری را ارتقا داد و زمینه های رفاه بیشتر شهروندان را فراهم آورد .
نویسنده: سید حامد رستگار
منابع و مأخذ :
- کمیته علمی تحقیق و بررسی کمیسیون ۵ متروپلیس – تهران – خرداد ۸۶
- نقی زاده ، رستگار – ” استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در روان سازی امور شهری” – کنفرانس ملی توسعه نظام اجرایی پروژه های شهری ، تهران – اردیبهشت ۸۶
- الوانی ، دانایی فرد – ” گفتارهایی در فلسفه تئوری سازمانهای دولتی ” ، تهران -۱۳۸۰
- میدری – ” حکمرانی خوب ، سنگ بنای توسعه ” ، مرکز پژوهشهای مجلس- ۱۳۷۷
۵ – Backus , Michiel – ” E-Governance in Developing Countries ” – IICD Research Brief – No 1, March 2001
۶ – Hughes , Owen –” public Management and Administration “- Palgrave Macmillan , third edition , 2003
۷ – Pina , Vicente – Torres , Lourdes – Acerete , Basilio- ” Are ICTs promoting government accountability? :A comparative analysis of e-governance developments in 19 OECD countries”- Critical Perspectives on Accounting 18 – (2007)
۸ – Riley, Cathia Gilbert- ” The Changing Role of The Citizen In The E-governance & E-democracy equation” , 2003
۹ – “Sustainable Urban Development: A Regional Perspective on Good Urban Governance” – United Nations , New York, 2001
۱۰ – “The Global Campaign for Good Urban Governance” – UN-Habitat, 2000
۱۱ – “Tools to Support Transparency in Local Governance” – UN-HABITAT (United Nations Human Settlements Program) and Transparency International – Urban Governance Toolkit Series – March 2004
۱۲ – United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UNESCAP) –
” What Is Good Governance ?”
۲ – United Nation Development Program
* حاکمیت مطلوب و حکمروانی مطلوب نیز گفته شده است.
۴ – Rule of Law
۶ – Responsiveness
۷ – Consensus oriented
۱۰ – Efficiency and Effectiveness
۱۴ – Organization of Economic Cooperation and Development
